Zazwyczaj rozwija się podstępnie, przez lata nie dając żadnych objawów lub dając takie, które bardzo łatwo zbagatelizować. Niedoczynność tarczycy to choroba, która wymaga leczenia. Może bowiem prowadzić do schorzeń serca, bezpłodności, depresji, a w skrajnych przypadkach nawet śpiączki.
Niedoczynność tarczycy to najczęściej występujący rodzaj zaburzenia czynności tego gruczołu. Dotyka aż 5% kobiet i 1% mężczyzn. W większości przypadków ma podłoże genetyczne. Rzadziej wynika z przebytych operacji czy inwazyjnego leczenia m.in. nowotworów.
Rola tarczycy
Tarczyca to niewielki gruczoł znajdujący się w przednio-dolnej części szyi, przed tchawicą. Stanowi w organizmie jeden z nielicznych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Tarczyca wydziela trzy ważne hormony:
- Trójjodotyroninę (T3)
- Tyroksynę (T4)
- Kalcytoninę
Prawidłowe stężenie tych hormonów w organizmie odgrywa bardzo ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu krążenia, układu nerwowego oraz układu ruchu. Wpływa ono też na gospodarkę wapniowo-fosforanową, syntezę białek oraz wykorzystanie tlenu w komórkach.
Produkcję hormonów tarczycy reguluje układ podwzgórze-przysadka znajdujący się w mózgu. Wydzielany jest w nim hormon tyreotropowy (TSH), którego zadaniem jest pobudzanie tarczycy do produkcji T3 i T4. Między tarczycą a przysadką zachodzi ujemne sprzężenie zwrotne. Oznacza to, iż ich czynność pozostaje w ścisłej zależności – produkcja hormonów tarczycy działa hamująco na produkcję hormonów przysadki. Gdy poziom T3 i T4 spada, następuje zwiększenie wydzielania TSH itd. Z kolei stężenie kalcytoniny uzależnione jest od poziomu wapnia we krwi.
Niedoczynność tarczycy – przyczyny
O niedoczynności tarczycy mówimy, gdy wytwarza ona zbyt małą ilość hormonów T3 i T4. Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą być różne. Wśród nich wyróżnia się:
Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto. Wywołują ją własne przeciwciała, uaktywniane przeciwko enzymom znajdującym się w gruczole tarczycy. Reakcja ta powoduje niebolesne zapalenie, które przez lata może nie dawać żadnych objawów. Powoduje jednak stopniowe wyniszczanie tarczycy, co z kolei prowadzi do zmniejszenia produkcji hormonów T3 i T4, a co za tym idzie do niedoczynności tego gruczołu.
Całkowite lub częściowe wycięcie tarczycy wykonuje się z różnych przyczyn. Wśród nich można wymienić nowotwór, wole guzkowe czy chorobę Gravesa i Basedowa. Stopień zaawansowania niedoczynności tarczycy po operacji zależy od wielkości usuniętego fragmentu gruczołu. Przy całkowitym jego wycięciu dochodzi do trwałej niedoczynności tarczycy.
Napromieniowanie okolic szyi jodem radioaktywnym stosowane jest jako leczenie tych samych chorób, które bywają przesłanką do usunięcia tarczycy. Efektem ubocznym takiej terapii bardzo często jest właśnie niedoczynność tarczycy.
Powyższe czynniki stanowią najczęstsze przyczyny niedoczynności tarczycy. Wyróżnia się też m.in. poporodowe i podostre zapalenie tarczycy, które może mieć postać przemijającą. Zdecydowanie rzadziej niedoczynność tarczycy bywa spowodowana chorobami przysadki oraz przyjmowaniem niektórych leków. Negatywnie na pracę tarczycy wpływa też niedobór jodu w środowisku.
Wyróżnia się także wrodzoną niedoczynność tarczycy, spowodowaną całkowitym brakiem lub nieprawidłowym ukształtowaniem tego hormonu.
Niedoczynność tarczycy – objawy
W najczęstszej formie – chorobie Hashimoto – niedoczynność tarczycy daje objawy niecharakterystyczne. Z tego powodu pacjent może być nieprawidłowo leczony nawet przez wiele lat.
Jeśli chodzi o niedoczynność tarczycy, objawy to m.in.:
- Obniżenie nastroju, ciągłe zmęczenie, depresja
- Stałe odczuwanie zimna, nawet latem
- Niskie ciśnienie tętnicze
- Suchość i łamliwość włosów
- Większa męczliwość, duszności przy wysiłku
- Suchość i łuszczenie skóry, wrażenie „brudnych” kolan i łokci
- Zaburzenia miesiączkowania, trudność z zajściem w ciążę i utrzymaniem ciąży
- Problemy z potencją, osłabione libido
- Nadmierna senność, problemy z koncentracją i pamięcią
- Przyrost wagi pomimo braku apetytu, zaparcia
- Bóle stawów i sztywność mięśni
- Ochrypły głos
- Obrzęk szyi i powiek, pojawienie się drugiego podbródka, „nalany” wygląd twarzy, zanik dołków nad obojczykami
- Utrata owłosienia pod pachami, przerzedzanie się brwi
- Trudności z widzeniem po zmierzchu (tzw. kurza ślepota)
- Spowolnienie ruchów
- Objawy choroby wieńcowej
- Płyn zalegający w otrzewnej
- Zbyt wolny rytm serca
Powyższe objawy niedoczynności tarczycy rzadko występują łącznie. Obecnie jednak lekarze coraz częściej kierują pacjentów na profilaktyczne badanie czynności tarczycy, nawet jeśli zgłasza się on z problemem pozornie niezwiązanym ze stężeniem hormonów, np. dolegliwościami skórnymi, nieprawidłową pracą serca czy problemami natury emocjonalnej i psychicznej.
Niedoczynność tarczycy – badania
Diagnoza niedoczynności tarczycy wymaga wykonania badania krwi. Wstępnym badaniem, na które może skierować pacjenta lekarz rodzinny, jest oznaczenie TSH we krwi. Wykonuje się je u pacjentów z objawami niedoczynności tarczycy, a także rodzinnym obciążeniem chorobą Hashimoto. Standardowo oznaczenie TSH powinna wykonać każda kobieta w ciąży. Niedoczynność tarczycy najlepiej wykluczyć już na etapie planowania zapłodnienia. Choroba ta wpływa bowiem bardzo niekorzystnie zarówno na organizm matki, jak i na rozwój płodu.
Jeśli wynik badania wskaże stężenie TSH poniżej górnej normy, wykonuje się pomiar stężenia tyroksyny. Jeśli mamy do czynienia z chorobą tarczycy (pierwotna niedoczynność tarczycy), a nie przysadki, podwyższonemu stężeniu TSH będzie towarzyszyło obniżone stężenie T4. W następnej kolejności konieczne jest rozpoznanie przyczyny niedoczynności tarczycy. W tym celu najczęściej wykonuje się USG tego gruczołu. Przy chorobie Hashimoto jest on zmniejszony, a jego echogeniczność podwyższona.
Leczenie niedoczynności tarczycy
Jeśli chodzi o niedoczynność tarczycy, leczenie polega na regularnym uzupełnieniu niedoborów hormonalnych. W tym celu stosuje się lewotyroksynę – syntetyczny preparat o działaniu identycznym jak działanie hormonów tarczycy. Warto podkreślić, iż mimo dostępności wielu preparatów, leczenie niedoczynności tarczycy jest najskuteczniejsze przy stosowaniu tego samego leku przez cały okres trwania terapii. Przy regularnym przyjmowaniu hormonów tarczycy poziom TSH normuje się, a objawy niedoczynności stopniowo mijają.
Dawkę lewotyroksyny ustala się indywidualnie, w zależności od stopnia zaawansowania niedoczynności tarczycy i warunków pacjenta. Hormon podaje się na czczo, minimum 30 minut przed posiłkiem. Pacjenci leczący choroby tarczycy wymagają regularnych kontroli u endokrynologa. Jeśli objawy choroby nie ustępują lub ustępują zbyt wolno, może być konieczne zwiększenie dawki leku. Należy też pamiętać o poinformowaniu lekarza o innych przyjmowanych lekach. Przy terapii niedoczynności tarczycy lewotyroksyną nie powinno się przyjmować m.in. preparatów żelaza.
W zaawansowanym stadium, niedoczynność tarczycy może wymagać leczenia ambulatoryjnego. Do szpitala kieruje się też pacjentów ze współistniejącymi innymi poważnymi schorzeniami, np. chorobami serca. W większości przypadków terapia niedoczynności tarczycy musi być kontynuowana przez całe życie. Pacjent nie tylko na stałe przyjmuje lewotyroksynę, ale też wymaga okresowych badań kontrolnych. Ustępują jednak objawy choroby tarczycy, możliwe jest więc prowadzenie normalnego życia.
Zapobieganie niedoczynności tarczycy
Choroby tarczycy w dużej mierze mają podłoże genetyczne. Pacjent może dbać o siebie, swoja dietę i zdrowie, a mimo to zachorować. Ważne jest regularne wykonywanie profilaktycznych badań – pozwala zdiagnozować niedoczynność tarczycy na wczesnym etapie i uniknąć pogłębiania się objawów choroby. Zarówno w profilaktyce niedoczynności tarczycy, jak i w przebiegu choroby, warto zadbać o dietę bogatą w produkty zawierające dużą ilość jodu oraz białka. Znajdziemy je m.in. w rybach i owocach morza, produktach mlecznych i warzywach (najlepiej surowych). Ważne jest też spożywanie dużej ilości wody – minimum 1,5 litra dziennie. Osobom z niedoczynnością tarczycy zaleca się też pobyty nad morzem – najlepiej zimą, gdyż wtedy stężenie jodu w powietrzu jest najwyższe.
