Katar, który nie mija, do tego bóle głowy, uczucie ucisku, a często też gorączka i znacznie pogorszenie samopoczucia – to mogą być objawy zapalenia zatok. Choć początkowo przeziębienie warto leczyć domowymi sposobami, w przypadku stanu zapalnego konieczna jest wizyta u lekarza. Jeśli choroba przybierze postać przewlekłą, powikłaniem może być nawet zapalenie opon mózgowych.
Zatoki pełnią w organizmie bardzo ważną rolę. Oczyszczają, ogrzewają i nawilżają powietrze, które wdychamy. Dzięki temu trafia ono do płuc odpowiednio przygotowane, a prawidłowość wymiany tlenowej pozostaje zachowana. Choroby zatok zaburzają ten proces, a co za tym idzie negatywnie wpływają na funkcjonowanie całego organizmu. Jedną z najczęstszych dolegliwości jest zapalenie zatok.
Czym jest zapalenie zatok?
Zapaleniem zatok nazywamy stan zapalny błony śluzowej nosa i zatok. Prawie zawsze poprzedza go pozornie banalny, przeziębieniowy katar. Jeśli jednak infekcja nie mija po 4-5 dniach, może przerodzić się w zapalenie o podłożu wirusowym lub bakteryjnym, rzadziej grzybiczym. Gdy wydzielina w zatokach zmienia barwę i konsystencję – staje się żółta i gęsta, pojawiają się bóle twarzy i gorączka, wizyta u lekarza staje się koniecznością – objawy tego typu z dużym prawdopodobieństwem wskazują bowiem na bakteryjne zapalenie zatok.
Natura wyposażyła człowieka w cztery pary zatok. Każda z nich łączy się z jamą nosową, która umożliwia odprowadzanie wydzieliny. Jednocześnie zapewnia ona odpowiednią wentylację zatok, a co za tym idzie oczyszczanie ich z chorobotwórczych drobnoustrojów.
Człowiek posiada:
- Zatoki czołowe
- Zatoki sitowe
- Zatoki szczękowe
- Zatokę klinową
Niezależnie od lokalizacji, infekcja zatok szybko się rozprzestrzenia. Nieleczona, może zainfekować zatoki sąsiadujące, gardło, a nawet uszy.
Wyróżniamy zapalenie zatok ostre, podostre i przewlekłe. W pierwszym przypadku silne objawy pojawiają się gwałtownie, a choroba trwa maksymalnie 4 tygodnie. O podostrym zapaleniu zatok mówimy, gdy okres chorobowy trwa od 4 do 8 tygodni. Jeśli utrzymuje się dłużej lub pojawiają się częste nawroty, mamy do czynienia z przewlekły zapaleniem zatok.
Jakie są przyczyny zapalenia zatok?
Ostre zapalenie zatok przynosowych to najczęściej powikłanie po „zwykłym” przeziębieniu. Jednak do rozwoju choroby może przyczynić się wszystko, co powoduje obrzęk błony śluzowej nosa. Chorują alergicy oraz osoby narażone na długotrwały wpływ czynników drażniących, takich jak dym tytoniowy, różnego rodzaju substancje chemiczne, ale też chlor powszechnie wykorzystywany np. w basenach. Obrzęk błony śluzowej mogą też spowodować nagłe zmiany temperatury (np. praca w klimatyzowanym pomieszczeniu, gdy na zewnątrz upał), suche powietrze itp. Zapaleniu zatok sprzyjają wady anatomiczne, takie jak np. skrzywiona przegroda nosowa, ale też polipy i wszelkie inne zmiany w obrębie nosa i zatok.
W przypadku zatok szczękowych najczęstszą przyczyną zapalenia błony śluzowej jest przejście infekcji z zębów przedtrzonowych i trzonowych szczęki. Dolna ściana zatoki szczękowej jest bardzo cienka, co powoduje łatwość przedostania się do niej zmian ropnych lub zgorzeli miazgi zębowej. Zaniedbanie w leczeniu uzębienia lub zwlekanie z wizytą u stomatologa w przypadku dolegliwości bólowych szybko może odpłacić się powikłaniem w postaci zapalenia zatoki szczękowej.
Zapalenie zatok – objawy
Sygnałem, który może wskazywać na zapalenie zatok, jest katar utrzymujący się dłużej niż 5 dni. Wodnisty i przeźroczysty wskazuje na zakażenie wirusowe, natomiast gęsty i ropny (zielony lub żółty) to znak, że rozwinęła się infekcja bakteryjna. Pozostałe objawy zależą od miejsca, w którym rozwinął się stan zapalny. Najczęściej mamy do czynienia z chorobą zatok czołowych – charakterystycznym jej objawem jest ból w okolicy czoła. Dolegliwość na nasila się przy pochylaniu i w godzinach porannych.
Gdy chorują zatoki sitowe, obok kataru pojawia się charakterystyczny ból w okolicach oczu. Powieki i mogą być spuchnięte, nos zatkany, a z boków nosa chory odczuwa męczący ucisk. Następuje znaczne ograniczenie, lub nawet utrata powonienia.
Objawem zapalenia zatoki szczękowej jest uczucie ucisku i rozpierania – może promieniować do uszu, zębów, a nawet okolicy czołowej.
Wymienionym objawom zapalenia zatok często towarzyszą dolegliwości ogólnoustrojowe – gorączka, poczucie rozbicia, brak apetytu, złe samopoczucie. Nieuchronnym powikłaniem kataru, szczególnie wodnistego, jest kaszel. Wywołuje go wydzielina spływającą po tylnej ścianie gardła do dolnych dróg oddechowych. Często pojawia się charakterystyczne chrząkanie.
Przewlekłe zapalenie zatok
Niedoleczone ostre zapalenie zatok może przerodzić się w postać przewleką tej choroby. Jeśli choroba często nawraca, jej podłoża można upatrywać w alergiach lub narażeniu pacjenta na czynniki drażniące. Objawy i ich powikłania mogą się kumulować, np. częste obrzęki błony śluzowej powodują powstanie polipów. Polipy blokują ujście wydzielinie, co z kolei prowadzi do obrzęku błony śluzowej itd.
Przewlekłe zapalenie zatok często stwierdza się także u osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne oraz pacjentów z różnego rodzaju deformacjami w obrębie górnych dróg oddechowych.
Zapalenie zatok – leczenie
Czym szybciej zaczniemy leczyć chore zatoki, tym lepiej. Warto o to zadbać już w początkowym etapie kataru – dzięki temu można złagodzić objawy choroby, a nawet zapobiec zapaleniu. Najważniejsze jest regularne usuwanie zalegającej wydzieliny. Oprócz standardowego oczyszczania i płukania nosa, warto stosować inhalacje i ciepłe okłady, które rozrzedzają wydzielinę. Wprowadzanie takich dodatkowych zabiegów jest szczególnie ważne u dzieci, które nierzadko czują niechęć przed dmuchaniem nosa lub korzystaniem z aspiratora, a często po prostu zapominają o tych prostych czynnościach.
W przypadku alergicznych nieżytów nosa niezbędne jest ograniczenie kontaktu chorego z alergenami. Dym tytoniowy, pył, szkodliwe związki chemiczne, bakterie obecne w klimatyzatorach i oczyszczaczach powietrza – wszystkie te czynniki uszkadzają błonę śluzową nosa. Długotrwałe narażenie chorego na kontakt z alergenem znacznie utrudnia leczenie.
Zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu zapalenia zatok, bardzo ważne jest odpowiednie nawilżanie śluzówki nosa. Należy dbać o przyjmowanie dużej ilości płynów, przede wszystkim wody, a także o utrzymanie prawidłowej wilgotności powietrza w mieszkaniu. W sezonie grzewczym warto wykorzystywać nawilżacze – urządzenia skuteczniejsze i bezpieczniejsze niż domowe sposoby, takie jak np. wieszanie mokrych ręczników na kaloryferach.
Chore zatoki – leczenie farmakologiczne
Jeśli katar trwa dłużej niż tydzień, a dodatkowo pojawiły się inne dolegliwości, wizyta u lekarza staje się koniecznością. Zapalenia zatok nie wolno bagatelizować. Nieleczone, może doprowadzić do poważnych powikłań – włącznie z powstaniem ropnia mózgu i zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Na podstawie wywiadu i badania ogólnego lekarz podejmuje właściwe leczenie. W początkowej fazie zapalenia zaleca się przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak np. Ibuprofen, a także kropli do nosa o działaniu obkurczającym na błonę śluzową.
Bakteryjne zapalenie zatok leczy się antybiotykiem. Zdarza się jednak, iż kuracja taka nie przynosi spodziewanego efektu. W takich okolicznościach konieczne może być wykonanie posiewu. Materiałem do takiego badania jest wydzielina pobrana z nosa lub z zatok. W drugim przypadku wykonuje się punkcję (nakłucie). Na podstawie zabranego materiału biologicznego w laboratorium tworzona jest hodowla bakterii – dzięki niej lekarz prowadzący zyskuje informacje o konkretnym drobnoustroju, który wywołał chorobę, i lepiej dopasowuje rodzaj terapii.
Nieco inaczej leczy się przewlekłe zapalenie zatok. Wymagane jest przede wszystkim rozpoznanie przyczyny dolegliwości. Z tego względu konieczne może być wykonanie badań, np. endoskopii nosa w kierunku nieprawidłowości anatomicznych czy polipów. W przypadku zapalenia wywołanego alergicznym nieżytem nosa stosuje się glikokortykosteroidy oraz leki przeciwhistaminowe. Czasem konieczna jest operacja, np. usunięcie polipów lub korekta przegrody. Obecnie dzięki zaawansowanym metodom leczenia zabiegi te są praktycznie bezinwazyjne i szybko przynoszą pacjentowi oczekiwaną ulgę.
